°•°•°هوالعزیز°•°•°

قال الصادق علیه السلام: هذا ناصرنا بقلبه ولسانه ویده

این مرد، با قلب، ‏زبان و دستش یاور ماست (کافی، ج 1، باب الإضطرار الی الحجّة، ح 4‏)

یکی از زوایای قابل توجه و جذاب سیره هدایتی امام صادق علیه السلام نحوه جذب و هدایت افرادی بود که در برهه ای از زمان دچار انحراف فکری و عقیدتی بوده ولی در اثر برخورد صحیح و منطقی ایشان نه تنها از آن افکار و عقائد باطل دست برداشته بلکه در ردیف بهترین و مهمترین یاران و خواص حضرت قرار گرفته اند.

امام صادق علیه السلام با توجه به شرائط خاص زمان ایشان، این نکته نمود بیشتری داشته و نمونه های فراوان و متعددی در تاریخ ثبت و ضبط می باشد؛ در این نوشتار به جریان شیعه شدن یکی از مهمترین شاگردان و راویان احادیث ایشان، هشام بن حکم میپردازیم؛

برخورد صحیح و منطقی حضرت در مقابل هشام،او را چنان شیفته و مجذوب خود کرد که او از عقیده فاسد خود دست برداشته و از یاران و شیعیان خاص حضرت شد. او که در ابتداء از طرفداران سرسخت جهمیه بود با واسطت عموی خود،عمر بن یزید، خدمت حضرت شرفیاب شده تا با حضرت مناظره کند.

مرحوم کَشی در اختیار «معرفه الرجال» جریان شیعه شدن هشام را از نقل عموی هشام (عمر بن یزید) چنین گزارش می دهد:

 عمر بن یزید گفت: پسر برادرم، هشام، به مذهب جهمیه[1] بود و از طرفداران سخت گیر این مذهب به شمار می‌رفت. از من خواهش کرد او را خدمت امام صادق علیه السلام ببرم تا با او مناظره کند. به او گفتم تا امام اجازه ندهد چنین کاری را نمی‌کنم. خدمت حضرت صادق علیه السلام رسیدم و جریان اجازه خواستن هشام را عرض کردم. ایشان اجازه داد. از خدمت امام مرخّص شدم. چند گامی که برداشتم، پلیدی و عقیده زشت او یادم آمد.

 برگشتم خدمت امام صادق علیه السلام جریان را عرض کردم. امام صادق علیه السلام فرمود: عمر! می‌ترسی من از جواب او عاجز شوم؟ از طرف خودم خجالت کشیدم و فهمیدم اشتباه کرده ام. با خجالت به جانب هشام رفتم و از تأخیر خود عذر خواسته گفتم اجازه داد که خدمتش برسی. هشام با عجله حرکت کرد، اجازه ورود خواست و داخل شد. من نیز با او رفتم. همین که نشست حضرت صادق علیه السلام از او سؤالی کرد. هشام از جواب فرو ماند، برای جواب دادن فرصتی خواست. امام علیه السلام به او فرصت داد و هشام رفت. او چند روز در جستجوی جواب بود ولی نتوانست آن را پیدا کند. خدمت امام علیه السلام رسید. حضرت صادق علیه السلام جواب را به او فرمود و چند سؤال دیگر کرد که این سؤال‌ها مذهب او را باطل می‌کرد و باعث فساد عقیده اش می‌شد. هشام با اندوه و تحیر از خدمت امام مرخّص شد.

 وی گفت: چند روز در حیرت و سرگردانی بودم. عمر بن یزید گفت: برای مرتبه سوم، هشام از من تقاضا کرد برایش اجازه بخواهم. خدمت امام رسیدم، و اجازه خواستم. ایشان فرمود: در فلان محل حیره[2]، منتظر من باشد. فردا صبح ـ ان شاء الله ـ یک‌دیگر را خواهیم دید. پیش هشام آمدم و جریان را گفتم. بسیار خوشحال شد. قبل از امام به آن محل رفت. بعد که هشام را ملاقات کردم پرسیدم بالاخره بین تو و امام چه گفتگو شد؟ گفت: من قبل از حضرت صادق علیه السلام به آن محل رفتم. امام علیه السلام سوار قاطر بود. همین که چشمم به او افتاد از دیدارش هیبتی مرا فرا گرفت و بر خود لرزیدم به طوری که زبانم یارای تکلّم و صحبت نداشت. نمی‌دانستم و نمی‌توانستم حرفی بزنم. مدّتی امام علیه السلام انتظار کشید که من سخنی بگویم. این انتظار، بیشتر باعث عظمت او و ترس من می‌شد. یقین کردم این هیبت و جلالت که از او در دل من وارد می شود فقط از جانب خدا و مقامی است که او در نزد خدا دارد. عمر گفت: هشام پس از آن ملاقات، مذهب و عقیده خود را رها کرد و به دین حق گروید و بر تمام اصحاب حضرت صادق علیه السلام برتری یافت.

به چند نکته قابل توجه در این ماجرا به صورت مختصر میپردازیم؛

1. وجود نیروى مناظره فوق العاده در هشام است، به طورى که ناقل قضیه از آن احساس بیم مى کند و از توانایى او در این فن به عنوان جسارت و بیباکى نام مى برد، حتى (غافل از مقام بزرگ امامت) از رویارویى او با امام احساس نگرانى مى کند و مطلب را پیشاپیش با امام در میان مى گذارد.

 در نمونه دیگری که مرحوم کشی در کتاب《اختیار معرفه الرجال》نقل کرده است؛هشام که درگیر سوالات و ابهامات متعدد اعتقادی و کلامی بود. از همین رو به منی رفته تا به پاسخ سوالات خود برسد.طبق این نقل 500 مساله مطرح کرده و یکی یکی پاسخ آنها را از حضرت جویا شده به نحوی که موجب تعجب هشام شده و به حضرت چنین می گوید:

فَقُلْتُ هَذَا الْحَلَالُ وَ الْحَرَامُ، وَ الْقُرْآنُ أَعْلَمُ أَنَّكَ صَاحِبُهُ وَ أَعْلَمُ النَّاسِ بِهِ فَهَذِهِ الْكَلَامُ مِنْ أَيْنَ ؛ در این که شما بر مسائل حلال و حرام مسلط هستید، شکی نیست ولی در علم کلام چگونه مسلط هستید؟

امام علیه السلام در پاسخ او می فرماید:

فَقَالَ: يَحْتَجُّ اللَّهُ عَلَى خَلْقِهِ بِحُجَّةٍ لَا تَكُونُ عِنْدَهُ كُلَّمَا يَحْتَاجُونَ إِلَيْهِ!؟آیا خدا فردی را برای امامت انتخاب می کند که نتواند احتیاجات و مسائل علمی را پاسخ بگوید؟! 

2. شیفتگى و عطش عجیب هشام براى کسب آگاهى و دانش و بینش افزونتر است، به طورى که در این راه از پاى نمى نشیند و از هر فرصتى بهره مى برد، و پس از درماندگى از پاسخگویى به پرسشهاى امام، دیدارها را تازه مى کند و در دیدار نهائى پیش از امام به محل دیدار مى شتابد، و این، جلوه روشنى از شور و شوق فراوان اوست.

3. عظمت شخصیت امام صادق علیه السلام است، به گونه اى که هشام در برابر آن خود را مى بازد و اندوخته هاى علمى خویش را از یاد مى برد و با زبان چشم و نگاههاى مجذوب توام با احترام، به کوچکى خود در برابر آن پیشواى بزرگ اعتراف مى کند.

جذبه معنوى آن دیدار، کار خود را کرد و مسیر زندگى هشام را دگرگون ساخت: از آن روز هشام به مکتب پیشواى ششم پیوست و افکار گذشته را رها ساخت و در این مکتب چنان درخشید که گوى سبقت را از یاران آن حضرت ربود.

▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎

[1] فرقه‌ جهمیه از قدیم‌ترین‌ فرقه‌های‌ کلامی‌ اسلامی‌ است‌ که‌ نام‌ آن‌ و نیز نام‌ مؤسس‌ آن‌(ابومحرزجهم بن صفوان سمرقندی)متوفی 128 ه ق، تقریباً در ‏تمامی‌ ‏کتاب‌های‌ فِرَق‌ آمده‌ است‏.

[2] با توجه به اینکه «حیره»یکى از شهرهاى عراق بوده و هشام در کوفه سکونت داشته است، گویا این دیدارها در جریانیکى از سفرهاى اجبارى امام صادق (ع) به عراق، صورت گرفته است.

▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎▪︎

منابع:

1. اختیار معرفه الرجال

2. سیره پیشوایان